De angst regeert momenteel. Maar eigenlijk staan we er rooskleuriger voor dan we denken. Als je de complete geschiedenis erop naslaat, kun je niet anders dan concluderen dat de wereld nog nooit zo veilig was en dat we als mensen nog nooit zo lief waren voor elkaar. Het grote probleem is dat we met 7,8 miljard man zijn. Een groot deel van die wereldbevolking is de verbinding met de wereld en elkaar kwijtgeraakt. Dat verklaart ook meteen de ecologische en maatschappelijke problemen waar we als mensheid mee te maken hebben. Het coronavirus heeft die problemen alleen maar versterkt. Juist nu is het belangrijk om open en nieuwsgierig te zijn, om te blijven ontdekken, vragen, fotograferen en filmen. Maar dan wel met een bewuste en positieve intentie.

Samen staan we sterk

Cultuurtoerisme is een belangrijke reden om ook na corona te blijven reizen. Als het op de juiste manier verloopt is het een prachtig middel om mensen met elkaar te verbinden en een uitwisseling plaats te laten vinden tussen de lokale bevolking en reizigers. Als cultuurtoerist heb je een enorme verantwoordelijkheid. Het is niet iets dat je lichtzinnig op kunt vatten. Is het jou alleen maar te doen om je bucketlist en het wegstrepen van culturen die je gezien moet hebben? Dan is cultuurtoerisme zeer onverantwoordelijk. Of is het jou te doen om de menselijke connectie die je aangaat en de innerlijke rijkdom die een culturele uitwisseling teweegbrengt? In dat geval is het het mooiste wat er is.

Met de Jimmy Nelson Foundation richten we ons op reciprocity (wederkerigheid). Het komt er, simpel gezegd, op neer dat we in de plekken die we bezoeken méér investeren dan dat we nemen. Om dat te bewerkstelligen werken we op elke bestemming samen met een plaatselijke NGO. Het is ons doel om bij te dragen aan het behoud van de inheemse culturen, maar we vinden het minstens zo belangrijk dat hun kennis wordt verspreid. We zijn nu onder andere in gesprek met UNESCO om ons educatieprogramma Cult-ED verder uit te breiden, te vertalen en overal beschikbaar te maken. Er valt immers enorm veel te leren van inheemse volkeren en hun leefwijzen.

Cultuurtoerisme is net als een relatie of huwelijk. Er is geen cruise control. Als je niet fulltime in gesprek blijft, gaat het mis. De Omo-vallei in Ethiopië is daar een goed voorbeeld van. Leden van lokale stammen schminken hun gezichten en poseren langs de weg in ruil voor geld. Typisch zo’n plek waar massatoeristen heengaan voor die ene foto, en dan weer vertrekken. Je haalt er als toerist echter veel meer uit als je ernaartoe gaat met de missie om iets te leren over de tradities en motieven van de lokale bevolking. Durf het gesprek aan te gaan. Waaróm willen die mensen dat je een foto van ze maakt? De vraag van elke reiziger zou niet moeten zijn ‘wat wil ik voor mezelf?’, maar ‘wat kunnen we samen voor de wereld doen?’.

De coronacrisis dwingt ons om terug te gaan naar de kern. Waarom reizen we eigenlijk? En wat is onze intentie? Hoe pijnlijk het ook is – dit is hét moment voor zelfreflectie. No pain, no gain. 

Niets duurt voort behalve verandering

Met mijn werk als fotograaf en de Jimmy Nelson Foundation wil ik reizigers – en cultuurtoeristen in het bijzonder – helpen om hun eigen reisintenties duidelijker te formuleren. Daarbij is het cruciaal om te begrijpen dat elke cultuur aan verandering onderhevig is. Sommige mensen zien het liefst dat een cultuur ‘authentiek’ blijft. Het is echter naïef om te denken dat we culturen in een glazen bol kunnen stoppen. Alles verandert. Elke cultuur evolueert. Waar het om gaat is hóé de cultuur verandert, en waarom. Ik ben teruggegaan naar veel van de mensen die ik de afgelopen dertig jaar heb mogen fotograferen. Overal zag ik verandering. Die verandering was het grootst bij de Kazachen in Mongolië. Toen ik de gemeenschap tien jaar geleden voor het eerst bezocht, waren er nog veertig mannen over. Zij waren de laatsten die nog op traditionele wijze joegen, met adelaars. Van die veertig was de helft ouder dan zeventig jaar. Hun cultuur stond op het punt te verdwijnen. Ik heb de cultuur destijds met heel veel inspanning en passie vastgelegd. Toen ik er recentelijk terugkeerde bleek de chief van een van de dorpen te zijn overleden. Het maakte me verdrietig. Zijn zoon zag het, en kwam naar me toe. ‘Je hoeft niet verdrietig te zijn,’ zei hij. ‘Wat jij hebt gedaan heeft ons leven veranderd.’ Ik raakte alleen maar méér overstuur. O nee, door míj is dit gebeurd! Even later stapte ik het huisje van de chief binnen. Binnen was een altaar ingericht voor de overledene. Op de muur erachter hing een soort fotocollage, met in het middelpunt de foto die ik tien jaar geleden maakte, en daaromheen allerlei nageaapte foto’s — hetzelfde Kazach-gezin op dezelfde bergtop en dezelfde pose. O nee, dacht ik weer. Door míj zijn deze mensen blootgesteld aan toerisme. Wederom probeerden de Kazachen me te troosten. ‘Mede door jou,’ zeiden ze, heeft onze cultuur zich juist verder kunnen ontwikkelen.’ Hoewel de helft van de veertig ouderen is gestorven, telt de gemeenschap inmiddels vierhonderd leden. De jagers van nu zijn zowel mannelijk als vrouwelijk. De groei hangt samen met de terugkeer van Kazachen uit de stad. Zij hoorden dat er in de dorpen een manier is om geld te verdienen, namelijk door toerisme. Veel jongeren zijn inmiddels terug, en zij gaan opnieuw een verbinding aan met zichzelf en hun identiteit. ‘Papa, opa, overgrootopa; geef me les over onze cultuur.’ Door deze ontwikkeling is de cultuur van de Kazachen ontegenzeggelijk veranderd. Maar dat is nog altijd beter dan een cultuur die ten dode is opgeschreven. En nog belangrijker: ze zijn gelukkiger in hun eigen omgeving. Soms is het belangrijk om naar het grotere plaatje te kijken.

Nieuwe definitie van rijkdom

Cultuurtoerisme kan alleen werken als de intenties oprecht zijn. Het moet voortkomen uit een verlangen om de wereld te verbinden. De vraag van elke reiziger zou niet moeten zijn ‘Wat wil ik voor mezelf?’ maar ‘Wat kunnen we samen voor de wereld doen?’ Samen de aarde redden is het mooiste doel dat denkbaar is. Het zou fantastisch zijn als de kinderen van nu hun rijkdom niet langer zullen meten aan de hand van de hoeveelheid geld die ze hebben, maar aan de hand van de investeringen die ze hebben gedaan in de wereld. Uiteindelijk levert dat veel meer voldoening op.

Meer weten over de Reciprocity Projects van de Jimmy Nelson Foundation? Kijk op jimmynelsonfoundation.com.