Fietsen tussen rijstvelden en bakstenen
Madagaskar
Afrika
Jeroenkleiberg
Fietsen tussen rijstvelden en bakstenen
Van rustig fietsen is in Madagaskar geen sprake. ‘Vazaha! vazaha!’, klinkt het vanuit opgewonden kinderkeeltjes. Al van verre zijn we gespot door de kinderen die breed lachend naar de weg komen rennen. Er is een witte buitenlander gesignaleerd en dat is groot nieuws. Die gekleurde fietstassen puilen vast uit van de bonbons, stylos en andere cadeaus. Het rumoer draagt ver en overal schieten de alerte kinderhoofdjes overeind. ‘Vazaha! vazaha!’ klinkt het de hele dag door. Hele dorpen zijn overspoeld met donderbruine kinderen met snottebellen aan hun vieze gezichten. Een aanhanger vol snoep zou nog niet genoeg zijn om alle wensen te vervullen.
Madagaskar is het op vier na grootste eiland ter wereld en ligt aan de rechterkant van Afrika op het zuidelijk halfrond. Het is 14 keer groter dan Nederland en er wonen 25 miljoen mensen. Sinds de onafhankelijkheid van Frankrijk in 1960 is de bevolking verviervoudigd en de economie gelijk gebleven. Madagaskar is daardoor het armste, niet door oorlog verscheurde land ter wereld geworden. 93 procent van de bevolking moet leven van minder dan 2 dollar per dag. De armoede is dan ook overal zichtbaar en soms erg confronterend. Kleuters langs de weg stenen tot kiezels zien stampen is geen ongewoon gezicht. Op het platteland lopen de meeste mensen op blote voeten en veel zien we er in lompen lopen. Bezittingen hebben de mensen maar weinig en machines om het land te bewerken ontbreken volledig. Voordeel van deze armoede is wel dat reizen door Madagaskar spotgoedkoop kan zijn: samen kunnen we lunchen voor een kwartje en voor het driedubbele hebben we een fles rum.
In de hoofdstad Antananarivo wonen misschien wel drie miljoen mensen dicht op elkaar. Het centrum van de stad is een levendige bazaar, waar het krioelt van de mensen. Kopers en verkopers verdringen zich op de beperkte ruimte. Bedelaars en daklozen claimen de rest van de ruimte. Uitpuilende taxi-brousses (minibussen) wurmen zich door de overvolle straten. Voor wie iets meer kan betalen zijn er de honderden beige 2CV’s en Peugeots die hier als taxi fungeren. Het drukke verkeer geeft elkaar geen centimeter ruimte. We trotseren al het verkeer en uitlaatgassen en fietsen van de koloniale wijken naar de uitgestrekte sloppen, waar we mensen zich zien wassen in afvalwater. Langzaam maar zeker maakt de aangesloten bebouwing plaats voor de eerste ondergelopen velden met rijst.
Door het glooiende land van het centrale hoogland fietsen we dagenlang over de ene naar de andere heuvel. Omhoog en weer naar beneden. Er lijkt geen einde aan te komen. We fietsen door een landschap dat volledig in cultuur is gebracht. Gedurende duizenden jaren is een groot deel van Madagaskar door mensenhanden getransformeerd tot een groene lappendeken van terrassen vol rijst waar wel drie oogsten per jaar van af worden gehaald. Nergens ter wereld wordt zo veel rijst gegeten als in Madagaskar. Duizenden kilo’s per dag verdwijnen er in een toenemend aantal hongerige monden. Om te voorzien in de behoefte verdwijnen bomen en bos in een steeds hoger tempo. Nergens ter wereld gaat de ontbossing harder dan in Madagaskar. Bomen worden gekapt en stronken verbrandt, waarna het nieuw ontgonnen land wordt voorzien van terrassen voor de teelt van hun rijst.
Overal wonen mensen. In bakstenen huizen, gebakken van de vruchtbare klei waar de terrassen mee zijn bedekt. In houten vormen wordt de klei tot bakstenen gekneed, waarna ze in provisorische ovens worden gebakken tot stenen voor de huizen van de nieuwe bewoners. We komen door identieke dorpen en stadjes vol met van die bakstenen huizen en straten vol leven. Kinderen zijn er in overvloed. We passeren kraampjes met groenten en fruit, waar een banaan 2 ½ cent kost en een avocado het dubbele. In eenvoudige restaurantjes (hotely's) eten we rijst met kip of iets ondefinieerbaars van zebu, het lokale rund. Ook maken we daar kennis met een drankje gemaakt van met opzet in water aangebrande rijst. Wij worden blijer van onze rum.
Blij worden we ook van alle vrolijke gezichten die ons vriendelijk toelachen. We komen de dagen al ‘bonjourend’ door. Zwaaiend en groetend fietsen we als een koningspaar door Madagaskar. Waar we niet aan kunnen wennen is het gejengel en gebedel door een groot deel van de kinderen. De kreet ‘vazaha! vazaha!’ leidt tot uitgestrekte handjes van kinderen dichtbij en veraf. Als we niet reageren op dit vriendelijke gebaar, wordt met geroep en geschreeuw duidelijk gemaakt dat er wat wordt verwacht: ‘bonbon!’, ‘stylo!!’, ‘cadeau!!!’, klinkt het op steeds gebiedender wijze. De ouders staan er bij en lachen hun kroost vrolijk toe. Pijnlijk wordt het pas wanneer zelfs de volwassenen mee gaan doen met wat wel het nationale tijdverdrijf lijkt te zijn. Oudere vrouwen vragen zonder schaamte om een cadeau. Weer anderen hebben meer behoefte aan geld en laten voor de zekerheid weten hoeveel ze nodig hebben. Wildvreemden komen naar ons toe om het eten en drinken op te eisen dat we bij ons hebben. Maar als we willen delen is het niet goed genoeg. Ze willen alles en niet maar een beetje.
Foto's
